Thelonious Monk

Thelonious Sphere Monk (ur. 10 października 1917, zm. 17 lutego 1982), amerykański pianista jazzowy, kompozytor. Był znany z niepowtarzalnego stylu improwizacji, przyczynił się do znacznego poszerzenia repertuaru jazzowych standardów. Pomimo tego, że jest on często postrzegany jako inicjator bebopu, jego styl grania nie był z tą formą związany.
Niewiele wiadomo o młodzieńczych latach Monka. Urodził się w Rocky Mount (Karolina Północna), wkrótce potem jego rodzina przeprowadziła się do Nowego Jorku. Zaczął grać na pianinie w wieku sześciu lat, i pomimo że otrzymał parę lekcji, można go uznać za samouka. Przez pewien czas grał na kościelnych organach, akompaniując wędrownemu kaznodziei. Uczęszczał na zajęcia do Stuyvesant High School, ale nie zdobył dyplomu.
 
Jako starszy nastolatek zaczął zarabiać grając jazz. Uważa się, że to właśnie jego można usłyszeć na nagraniach Jerry’ego Newmana stworzonych około roku 1941 w klubie Minton’s Playhouse, gdzie Monk bywał zatrudniany jako pianista. Jego ówczesny styl jest określany jako "hard-swinging", z widocznymi wpływami Arta Tatuma. Pierwsze studyjne nagranie Monka, z kwartetem Colemana Hawkinsa, miało miejsce w roku 1944.
 
Pierwsze nagrania Monka jako lidera zespołu pochodzą z roku 1947 i składają się na debiutancki album Genius of Modern Music, Vol. 1, gdzie pokazał swój talent kompozytora oryginalnych melodii do improwizacji. Tego samego roku Monk ożenił się z Nellie Smith, a w roku 1949 para doczekała się syna, T.S. Monka, który później został perkusistą jazzowym. Córka, Barbara, urodziła się w roku 1953.
 
Jako swój wzór Monk wymienia wczesnych pianistów grających techniką "stride", wymagającą grania dużych interwałów lewą ręką, takich jak Duke Ellington i James P. Johnson.
 
W sierpniu roku 1951 nowojorska policja przeszukała samochód, w którym Monk jechał z przyjacielem Budem Powellem, znalajdując narkotyki. Monk odmówił składania zeznań obciążających przyjaciela, więc policja odebrała mu dokument uprawniający go do grania w klubach gdzie sprzedawano alkohol (New York City Cabaret Card). Wczesne lata pięćdziesiąte Monk poświęcił na komponowanie, nagrywanie i wykonywanie muzyki w teatrach.
 
W latach 1947-1952 Monk nagrywał dla wytwórni Blue Note Records, następnie przez pewien czas współpracował z Prestige Records (1952-1954), a przez resztę lat pięćdziesiątych z Riverside Records. Jednak w tym czasie jego nagrania nie sprzedawały się w znaczących ilościach. Firma Riverside odkupiła jego poprzedni kontrakt za jedyne 108 dolarów i 24 centy. Wtedy Monk wybrał się w swoją pierwszą podróż do Europy, by koncertować i uczestniczyć w nagraniach w Paryżu. To tutaj po raz pierwszy spotkał baronessę Pannonicę de Koenigswarter, "Nicę" z angielskiej linii rodziny Rothschildów - mecenasa kilku nowojorskich muzyków jazzowych. Monk pozostał jej bliskim przyjacielem do końca życia.
W roku 1958, Monk i de Koenigswarter zostali zatrzymani przez policję w Wilmington w stanie Delaware. Gdy Monk opierał się przed współpracą z policjantami i nie udzielał odpowiedzi na pytania, pobili go pałkami. Mimo że policja znalazła w samochodzie Baronessy narkotyki, sąd uznał, że nie może jej skazać, ze względu na pogwałcenie prawa przez policjantów podczas zatrzymania.
 
W roku 1964 pojawił się na okładce magazynu Time. Rozpoczął współpracę z bardziej renomowaną marką – Columbia Records, która podjęła się promocji jego twórczości na większą skalę niż było to dotychczas w jego karierze. Monk podjął również stałą współpracę z zespołem, w którym występował saksofonista tenorowy Charlie Rouse, lecz w tym czasie komponował mniej niż w latach wcześniejszych.
 
Zakończył karierę na początku lat siedemdziesiątych, choć w ostatniej dekadzie swojego życia dał jeszcze kilka występów. Ostatnie nagranie ukończył w listopadzie roku 1971.
 
Sposób bycia Monka był specyficzny nawet jak na jazzmana. Rzadko się odzywał. Nosił dziwne ubrania i kapelusze i miał niecodzienny, perkusyjny styl grania na pianinie. Czasem przerywał granie, odchodził od pianina i zaczynał tańczyć, podczas gdy pozostali muzycy dalej grali.
 
W filmie dokumentalnym Straight, No Chaser o życiu i muzyce Monka (wyprodukowanym w roku 1989 przez Clinta Eastwooda) syn pianisty stwierdza, że Monk był kilkakrotnie hospitalizowany z powodu nierozpoznanej choroby psychicznej, której przebieg zaostrzył się w późnych latach sześćdziesiątych. Żadnej diagnozy nie podano do publicznej wiadomości, ale pewne symptomy wskazują na to, że mogła to być psychoza maniakalno-depresyjna lub schizofrenia. Swe ostatnie lata muzyk spędził w New Jersey, jako gość swojej długoletniej przyjaciółki, baronessy Nicy de Koenigswarter.
Umarł w roku 1982 i został pochowany na cmentarzu Ferncliff w Hartsdale w stanie Nowy Jork. Po śmierci Monka jego twórczość została odkryta i doceniona przez szerszą publiczność i jest on teraz uznawany za wielką postać historii jazzu, obok takich sław jak Miles Davis czy John Coltrane.

Albumy

Tytuł	Wykonawca	Data wydania	UK	US	Wytwórnia [US]	Komentarz
Criss-Cross	Thelonious Monk	11.1963	-	127[3]	Columbia 2038	-
Straight No Chaser	Thelonious Monk	11.1967	-	17.Jazz Album	Columbia CL 2651	-
The Thelonious Monk Memorial Album	Thelonious Monk	.1982	-	40.Jazz Album	Milestone MCD-47064-2	-
Straight No Chaser	Thelonious Monk	.1989	-	12.Jazz Album	CBS CK 45358	-
Live at the Five Spot Discovery!	Thelonious Monk	.1993	-	10.Jazz Album	Blue Note 99786	[nagrany w 1958r]
Ken Burns Jazz	Thelonious Monk	11.2000	-	11.Jazz Album	Columbia/Legacy 61449	-
At Carnegie Hall	Thelonious Monk Quartet with John Coltrane	10.2005	-	107[14]	Thelonious 35 173	2.Jazz Albums
The Complete 1957 Riverside Recordings	Thelonious Monk	06.2006	-	5.Jazz Album	Riverside 30027	-
Live At The 1964 Monterey Jazz Festival	Thelonious Monk	07.2007	-	21.Jazz Album	Monterey Jazz Festival 30312	-
Measure Of Monk	Thelonious Monk	.2007	-	10.Jazz Album	Hear	-