Who

Who -jedna z najsłynniejszych i najdłużej istniejących brytyjskich grup rockowych. Założona w 1964 r. w Shepherd's Bush w Londynie swoją karierę rozpoczynała jako ciesząca się lokalną sławą grupa młodzieżowa Detours.

 

W składzie formacji znależli się: Pete Townshend (ur. 19.05.1945 r. w Chiswick w Londynie, Anglia; gitara, śpiew), Roger Daltrey (ur. 1.03.1944 r. w Hammersmith w Londynie, Anglia; śpiew) i John Entwistle (ur. 9.10.1944 r. w Chiswick w Londynie, Anglia; bas), którzy pozbywszy się wokalisty Colina Dawsona i perkusisty Douga Sandena, przyjęli na miejsce tego ostatniego Keitha Moona (ur. 23.08.1947 r. w Wembley w Londynie, Anglia, zm. 8.09.1978 r. w Londynie). Tak zreformowany kwartet znalazł się pod opieką menedżera i dziennikarza Petera Meadona, który zmienił nazwę grupy na High Numbers, ubrał muzyków w stylowe stroje i z pełną determinacją próbował dotrzeć do młodzieżowej publiczności. Jedyny singel tak przeobrażonej formacji, "I'm The Face", potwierdzał tę transformację, chociaż melodia tego utworu była bezwstydnym plagiatem "Got Love If You Want It" Slima Harpo, dokonanym przez Meadona.
 

Obowiązki menedżerów przejęli niebawem dwaj rozpoczynający karierę reżyserzy filmowi - Kit Lambert i Chris Stamp - a muzycy, powróciwszy do nazwy The Who (której sporadycznie używali już wcześniej), rozpoczęli swą mocno kontrowersyjną działalność. Najbardziej godnymi uwagi były bez wątpienia pirotechniczne wyczyny gitarowe Townshenda, który traktował instrument jako obiekt do demonstrowania swego gniewu i wściekłości, waląc nim o podłogę i wzmacniacze. Początków tej tradycji należy doszukiwać się w pewnym klubie o bardzo niskim suficie, o który Townshend przypadkowo zahaczył gryfem swojej gitary łamiąc go ku perwersyjnej radości zgromadzonych tam widzów. Gwałtowność gitarzysty doskonale pasowała do antyspołecznej postawy pozostałych członków zespołu, który mimo udanych koncertów w klubie Marquee nie zdołał podpisać kontraktu z żadną z większych wytwórni płytowych. Wreszcie udało im się tego dokonać dzięki niezależnemu producentowi Shelowi Talmy, który skontaktował muzyków z amerykańskim oddziałem wytwórni Decca. Nagrania zespołu przejął potem brytyjski oddział firmy, Brunswick, co póżniej miało przynieść bardzo niebezpieczne konswekwencje.
 

Wydany w styczniu 1965 r. singel "I Can't Explain" wszedł do Top 10 listy przebojów w Wielkiej Brytanii, głównie dzięki promocji w telewizyjnych programach "Ready Steady Go" i "Top Of The Pops". Napisany przez Townshenda, będącego już głównym kompozytorem grupy, lecz wzorowany na twórczości The Kinks utwór zadziwił swym oficjalnym charakterem wszystkich tych, którzy spodziewali się bardziej wybuchowego numeru. Nadzieje te spełniły jednak pełne inwencji nagrania "Anyway, Anyhow, Anywhere" i "My Generation", z których to drugie odzwierciedlało frustracje znajdującego się pod wpływem amfetaminy młodego człowieka, zarówno dzięki urywanemu wokalowi, jak i niepokojącej partii instrumentalnej. To będące punktem zwrotnym nagranie - jedno z najważniejszych w brytyjskiej muzyce lat 60-tych - stało się utworem tytułowym debiutanckiego albumu The Who, którego wydanie opóżniono, by móc zamieścić nań nowe numery Townshenda w miejsce mocno już przestarzałych "coverow". "The Kids Are Alright" i "Out In The Street" stały się wyrazem przywiązania ich twórcy do fenomenu kultury młodzieżowej lat 60-tych, który - chociaż już przemijający - nabrał dla niego znaczenia niemal kultowego.
 

Pomimo artystycznego i komercyjnego sukcesu członkowie The Who pragnęli zerwać mocno krzywdzący ich kontrakt z Talmym. Kiedy producent odmówił zgody na renegocjowanie warunków umowy, muzycy po prostu odmówili ich honorowania, nagrywając swój czwarty singel, "Substitute", dla nowej wytwórni, powstały na tym tle konflikt udało się rozwiązać poza salą sądową, lecz mimo że grupa odzykała wolność, Talmy zachował prawa do tantiem od wszystkich nagrań dokonanych do końca dekady. The Who nadal zapisywali na swoim koncie sukcesy na listach przebojów, zgrabnie zmieniając temat swych utworów z lekko zaściankowych problemów na mocno ekscentryczne zagadnienia takie jak transwestytyzm ("I'm A Boy") i masturbację ("Pictures Of Lily").
 

Zdecydowanie angielski charakter Townshenda początkowo utrudniał osiągnięcie trwałego międzynarodowego sukcesu. Albumy A Quick One i The Who Sell Out (pomyślany jako hołd dla pirackiej radiostacji) okazały się o wiele bardziej przyswajalne dla brytyjskiej publiczności. The Who poznali smak popularności w USA jedynie po występie na słynnym Monterey Pop Festival.
Zimą 1967 r. powrócili na brytyjskie listy przebojów wraz z dynamicznym utworem "I Can See For Miles". Jednak pomimo nagrywania udanych singli grupie nie udało się trafić na pierwsze miejsce zestawień po którejkolwiek ze stron Atlantyku. Rynek albumowy podbili za to w pełni wraz z wydaniem Tommy, ekstrwaganckiej rock opery, która stała się nieodłączną częścią ich koncertów. Publiczność zresztą coraz częściej chciała oglądać ich na scenie. Z opery tej pochodził przebojowy "Pinball Wizard", jednak ważniejszy był fakt, iż dzieło to postawiło The Who w szeregach artystów szukających uznania krytyki. "Tommy" doczekał się niebawem swojej wersji filmowej, którą nakręcił odpowiednio ekscentryczny reżyser Ken Russell, jak również orkiestrowej, nagranej pod egidą impresaria Lou Reiznera. Ta nadmierna eksploatacja dzieła, pozbawiona zdecydowanie siły oryginału, nie przysłużyła mu się jednak najlepiej.
 

Wydany w 1970 r. koncertowy album Live At Leeds stanowił wspaniały prezent dla fanów (przez wielu uważany jest za najlepszy album "na żywo" w historii). W tym czasie Townshend pracował nad swoim następnym projektem, "Lighthouse", lecz dość szybko porzucił to bardzo ambitne przedsięwzięcie, z którego kilka utworów trafiło potem na album Who's Next. Dzięki niemu The Who umocnili swoją pozycję jednego z najbardziej atrakcyjnych zespołów rockowych, a w zestawie znalazły się m.in. dwa utwory, "Baba O'Reilly" i "Won't Get Fooled Again", które miały stać się intergralną częścią leksykonu grupy w latach 70-tych. Drugi z nich trafił do Top 10 brytyjskiej listy przebojów i był preludium do całej serii udanych singli: "Let's See Action" (z 1971 r.), "Join Together" (z 1972 r.), "Relay" (z 1973 r.). Odmierzały one powoli czas, który Townshend przeznaczył na pracę nad Quadrophenia.
 

Ten bardzo złożony i skomplikowany album koncepcyjny był hołdem złożonym subkulturze młodzieżowej, która jako pierwsza dostarczyła artyście twórczych inspiracji. Mimo że porównania z Tommym wypadały na niekorzyść drugiego, wielkiego dzieła, fabuła i muzyczna zawartość - od strony stylistycznej będące antytezą początkowych "wybuchów" grupy - były o wiele bardziej dojrzale i stały się podstawą filmu, który odniósł spory komercyjny sukces. W rolach głównych wystąpili Toyah i Sting. Solowe zobowiązania muzyków spowolniły nieco rozwój macierzystej formacji, a album The Who By Numbers (z 1975 r.) uznany został za dużo słabszy od wcześniejszych propozycji grupy. Niebawem doszło do kolejnej przerwy w działalności formacji, przeżywającej kryzys w okresie eksplozji punka na Wyspach Brytyjskich. 

Kwartet pojawił się ponownie w akcji wraz z udanym albumem Who Are You, ale jego wydanie w tragiczny sposób zbiegło się ze śmiercią Keitha Moona. Perkusista zmarł 8.09.1978 r. po zażyciu zbyt dużej dawki leków mających pomóc mu w uwolnieniu się od alkoholizmu. Jego szalone zachowanie i pełna pasji gra na perkusji były nieodłączną częścią struktury The Who; natychmiast więc pojawiły się pogłoski o rozwiązaniu zespołu. Sprzyjało im ukazanie się wspomnieniowego filmu, "The Kids Are Alright", jednak w 1979 r. grupa powróciła do studia po przyjęciu do składu byłego perkusisty Small Faces i The Faces, Kenneya Jonesa (ur. 16.09.1948 r. w Londynie).
 

Odzyskane poczucie optymizmu zostało jednak mocno zachwiane, gdy przed koncertem The Who w Cincinnati w stanie Ohio (3.12.1979 r.) 11 fanów poniosło śmierć, pragnąc zapewnić sobie jak najlepsze miejsca na stadionie. Wydane potem albumy. Face Dances i It's Hard, nie zdołały wspiąć się na osiągane wcześniej wyżyny artystyczne, mimo że pierwszy z nich zawierał dynamiczny utwór "You Better You Bet", który zaprowadził zespól po raz kolejny do Top 10 brytyjskich notowań.
 

W latach 1983-83 The Who wyruszyli na pożegnalne tournee i chociaż wystąpili wspólnie na koncercie "Live Aid", ich drogi się rozeszły. Niechęć Townshenda do koncertów - cierpiał na dokuczliwy ból uszu - i jego mocno nagłaśniane uzależnienie od heroiny stały się główną przyczyną rozstania muzyków. W 1989 r. gitarzysta dał się jednak namówić na kilka koncertów w USA, upamiętniających 25. rocznicę założenia grupy (z Simonem Phillipsem na perkusji). W czasie pełnych nostalgii występów Townshendowi, Daltreyowi i Entwistle'owi towarzyszyła cała gromada muzyków. Punktem kulminacyjnym obchodów rocznicowych stała się hollywoodzka premiera opery Tommy, na której aż lśniło od blasku gwiazd. Trasa potwierdziła jednak najgorsze obawy gitarzysty - prośba o włączenie do programu koncertów materiału z jego najnowszego albumu. The Iron Man, spotkała się ze stanowczą odmową kolegów. Jego pragnienie stałego rozwoju i stawiania czoła największym wyzwaniom w przeszłości legła u podstaw najlepszych utworów z ogromnego, ponadczasowego katalogu The Who. 

Single
Tytu³	Wykonawca	Data wydania	UK	US	Wytwórnia [UK]	Komentarz
I can' t explain/Bald headed woman	Who	01.1965	8[13]	93[2]	Brunswick 05926	[written by Pete Townshend][produced by Shel Talmy]
Anyway anyhow anywhere/Daddy rolling stone	Who	05.1965	10[12]	-	Brunswick 05935	[written by Daltrey/Townshend][produced by Shel Talmy]
My generation/Shout & shimmy	Who	10.1965	2[13]	-	Brunswick 05944	[gold-UK][written by Townshend][produced by Shel Talmy,Kit Lambert][silver-UK]
My generation/Out the street [You're going to know me]	Who	11.1965	-	74[5]	Decca31 877 [US]
Substitute /Waltz for a pig	Who	03.1966	5[13]	-	Reaction 591 001	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
A legal matter/Instant party	Who	03.1966	32[6]	-	Brunswick 05956	[written by Townshend][produced by Shel Talmy,Kit Lambert]
The kids are alright/The Ox US side B:A legal matter	Who	08.1966	41[3]	106[3]	Brunswick 05965	[written by Townshend][produced by Shel Talmy,Kit Lambert]
I' m a boy/In the city	Who	08.1966	2[13]	-	Reaction 591 004	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Happy Jack/I' ve been away	Who	12.1966	3[11]	24[9]	Reaction 591 010	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Pictures of Lily/Doctor,doctor	Who	04.1967	4[10]	51[6]	Track 604 002	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
The last time/Under my thumb	Who	07.1967	44[3]	-	Track 604 006	[written by Jagger/Richard][produced by Kit Lambert]
I can see for miles/Someone' s coming	Who	10.1967	10[12]	9[11]	Track 604 011	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Call me lighting/Dr Jekyll & Mr Hide	Who	03.1968	-	40[8]	Decca 32 288 [US]	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Dogs /Call me lighting	Who	06.1968	25[5]	-	Track 604 023	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Magic bus/Someone' s coming	Who	07.1968	26[6]	25[9]	Track 604 024	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
Pinball wizard/Dogs [Part 2]	Who	03.1969	4[13]	19[11]	Track 604 027	[gold-UK][written by Townshend][produced by Kit Lambert]
I' m free/We' re not gonna take it	Who	07.1969	-	37[8]	Decca 32 519 [US]	[written by Townshend][produced by Kit Lambert]
The seeker/Here for more	Who	03.1970	19[11]	44[7]	Track 604 036	[written by Townshend][produced by Who]
Summertime blues [live]/Heaven and hell	Who	07.1970	38[4]	27[9]	Track 2094 002	[written by Eddie Cochran,Jerry Capehart][produced by Who]
See me,feel me/We' re not gonna take it/Overture from Tommy	Who	09.1970	-	12[13]	Decca 32 729 [US]	[written by Pete Townshend][produced by Kit Lambert]
Won' t get fooled again/I don' t even know myself	Who	07.1971	9[12]	15[13]	Track 2094 009	[written by Townshend][produced by Who]
Let' s see action/When i was a boy	Who	10.1971	16[12]	-	Track 2094012	[written by Townshend][produced by Who,Glyn Jones]
Behind blue eyes/My wife	Who	11.1971	-	34[10]	Decca 32 888 [US]	[silver-UK][written by Townshend][produced by Who]
Join together/Baby don' t you do it	Who	06.1972	9[9]	17[10]	Track 2094 102	[written by Townshend][produced by Who]
Relay /Waspman	Who	01.1973	21[5]	39[8]	Track 2094 106	[written by Townshend][produced by Kit Lambert,Glyn Jones,The Who]
5:15/Water	Who	10.1973	20[6]	-	Track 2094 115	[written by Townshend][produced by Who]
Love ,reign o' er me/Water	Who	10.1973	-	76[5]	MCA 40 152 [US]	[written by Townshend][produced by Who]
The real me/I' m one	Who	01.1974	-	92[3]	MCA 40 182 [US]	[written by Townshend][produced by Who]
Squeeze box/Sucess story	Who	01.1976	10[9]	16[16]	Polydor 2121 275	[written by Townshend][produced by Glyn Jones]
Substitute /I' m a boy/Pictures of Lily	Who	10.1976	7[7]	-	Polydor 2058 803	[written by Townshend][produced by Townshend]
Who are you?/Had enough	Who	07.1978	18[12]	14[15]	Polydor WHO 1	[written by Townshend][produced by Jon Astley,Glyn Jones]
Trick of the light/905	Who	01.1979	-	107[1]	MCA 40 978 [US]	[written by John Entwistle][produced by Jon Astley,Glyn Jones]
Long live rock/I' m the face/My wife	Who	04.1979	48[5]	54[6]	Polydor WHO 2	[written by Townshend][produced by Who]
I' m one/5:15	Who	09.1979	-	45[7]	MCA 2022	[written by Townshend]
You better you bet/The quiet one	Who	02.1981	9[8]	18[15]	Polydor WHO 4	[written by Townshend][produced by Bill Szymczyk]
Don' t let go the coat/You	Who	05.1981	47[4]	84[4]	Polydor WHO 5	[written by Townshend][produced by Bill Szymczyk]
Athena /It' s your turn	Who	09.1982	40[4]	28[14]	Polydor WHO 6	[written by Townshend][produced by Glyn Jones]
Eminence front/One at a time	Who	12.1982	-	68[6]	-/Warners 29 814	[written by Townshend][produced by Glyn Jones]
Ready Steady Who ! EP.	Who	11.1983	58[2]	-	Polydor WHO 7	-
Twist And Shout	Who	11.1984	87[2]	-	MCA MCA 927	[written by Bert Russell Phil Medley][produced by Cy Langston]
My generation/Substitute	Who	02.1988	68[2]	-	Polydor POSP 907	[written by Bert Russell Phil Medley][produced by Cy Langston]
Join Together (Live)	Who	03.1990	100[1]	-	Virgin VS 1259	[written by Pete Townshend][produced by Clive Franks, Bob Clearmountain, Billy Nicholls]
My generation/Pinball wizard [live]	Who	07.1996	31[5]	-	Polydor 863918-7	[written by Pete Townshend][produced by Shel Talmy]
Baba O'Riley	Who	07.2007	55[1]	-	Polydor GBAKW 7901041	[written by Pete Townshend][produced by The Who]

Albumy
Tytu³	Wykonawca	Data wydania	UK	US	Wytwórnia [UK]	Komentarz
My generation	Who	12.1965	5[11]	-	Brunswick LAT 8616	[gold-UK][produced by Shel Talmy]
A quick one	Who	12.1966	4[17]	-	Reaction 593 002	[produced by Kit Lambert]
Happy Jack	Who	05.1967	-	67[22]	Decca 74 892	[amerykañska wersja LP."A quick one"]
The who sell out	Who	12.1967	13[11]	48[23]	Track 613 002	[silver-UK][produced by Kit Lambert]
Magic bus-The Who on tour	Who	10.1968	-	39[10]	Decca 75 064 [US]	[produced by Kit Lambert]
Tommy	Who	06.1969	2[9]	4[126]	Track 613 013/14	[2x-platinium-US][gold-UK][produced by Kit Lambert]
Live at Leeds	Who	05.1970	3[21]	4[44]	Track 2406 001	[2x-platinium-US][gold-UK][produced by The Who, Kit Lambert, Jon Astley]
Who' s next	Who	07.1971	1[1][13]	4[41]	Track 2408 102	[3x-platinium-US][platinum-UK][produced by The Who,Glyn Johns]
Meaty ,beaty,big and bouncy	Who	10.1971	9[8]	11[21]	Track 2406 006	[platinium-US][produced by The Who, Shel Talmy, The Beatles, and Kit Lambert]
Quadrophenia	Who	10.1973	2[13]	2[40]	Track 2467 013	[platinium-US][gold-UK][produced by The Who,Glyn Johns, Kit Lambert]
Odds and sods	Who	09.1974	10[4]	15[15]	Track 2406 116/Track 2126	[gold-US][silver-UK][produced by The Who, Kit Lambert, Glyn Johns, Shel Talmy, Chris Parmeinter, and Peter Meaden]
A quick one [Happy Jack]/The Who sell out	Who	12.1974	-	185[4]	Track 4067 [US]
The Who by numbers	Who	10.1975	7[6]	8[25]	Polydor 2490 129	[platinium-US][gold-UK][produced by Glyn Johns, Chris Charlesworth, Bill Curbishley, Robert Rosenberg]
The story of The Who	Who	10.1976	2[18]	-	Polydor 2683 069	[gold-UK]
Who are you	Who	08.1978	6[9]	2[30]	Polydor WHOD 5004/MCA 3050	[2x-platinium-US][gold-UK][produced by The Who, Glyn Johns, and Jon Astley]
The kids are alright	Who	06.1979	26[13]	8[25]	Polydor 2675 174/MCA 11 005	[platinium][silver-UK][produced by John Entwistle, Cy Langston, various]
Quadrophenia	Who	08.1979	23[16]	46[16]	-/Polydor 6235
My generation [reissue]	Who	10.1980	20[7]	-	Virgin V 2179/-
Face dances	Who	03.1981	2[9]	4[20]	Polydor WHOD 5037	[platinium-US][silver-UK][produced by Bill Szymczyk]
Hooligans	Who	10.1981	-	52[19]	MCA 12 001 [US]	[gold-US]
It' s hard	Who	09.1982	11[6]	8[32]	Polydor WHOD 5066	[gold-US][produced by Glyn Johns]
Who' s Greatest Hits	Who	11.1983	-	94[13]	-/MCA 5408	[multiplatinium-2x][produced by Glyn Johns]
Who' s last	Who	11.1984	48[4]	81[14]	MCA WHO 1	[gold-UK][produced by Cy Langston]
The Who Collection	Who	10.1985	44[6]	-	Impression IMDP 4	[gold-UK][produced by The Who, Kit Lambert, Glyn Johns, Jon Astley]
Two' s missing	Who	12.1987	-	116[8]	-/MCA 5641	[produced by Shel Talmy, Kit Lambert, Glyn Johns, The Who]
Who' s better who' s best	Who	03.1988	10[11]	-	Polydor WTV 1	[gold-US][gold-UK][produced by Shel Talmy, Kit Lambert, Glyn Johns, The Who, Jon Astley, Bill Szymczyk]
The Who Collection [reissue]	Who	11.1988	71[4]	-	Stylus SMR 570/-
Join together	Who	03.1990	59[1]	188[2]	Virgin VDT 102	[produced by Bob Clearmountain, Clive Franks and Billy Nicholls]
30 years of maximum r&b;	Who	07.1994	48[1]	170[1]	Polydor 5217512	[gold-US]
My generation-The very best of The Who	Who	08.1996	11[31]	-	Polydor 5331502	[gold-US][gold-UK][produced by Glyn Johns]
Live at The Isle Of Wight Festival 1970	Who	10.1996	84[2]	194[1]	Essential! EDFCD 326	[produced by Jon Astley and Andy Macpherson]
The BBC sessions	Who	02.2000	24[4]	101[3]	BBC Music/Polydor 5477272	[produced by Michael Appleton,Bernie Andrews,Bill Bebb,Jimmy Grant,Bev Phillips,Brian Willey,Paul Williams]
The ultimate collection	Who	06.2002	17[30]	31[11]	Polydor/UMTV 0652342	[platinum-US][platinum-UK][produced by Andy McKaie, Bill Levenson]
Live at the Royal Albert Hall	Who	12.2003	72[3]	-	SPV Recordings SPV 09374882	[produced by Bob Pridden]
Then and now	Who	03.2004	5[58]	57[7]	Polydor 9866577	[2x-platinum-UK][produced by Bill Curbishley, Robert Rosenburg]
The 1St Singles	Who	05.2004	154[1]	-	Polydor
Endless Wire	Who	11.2006	9[9]	7[8]	Polydor 1709519	[ Producer - Pete Townshend ][gold-UK]
Greatest Hits	Who	01.2010	-	56[14]	Geffen	-
Greatest Hits & More	Who	06.2010	20[5]	-	Polydor/UMTV 5325202	[gold-UK]
Live at Hull 1970	Who	12.2012	68[1]	-	Polydor 3711349	-
Quadrophenia Live in London	Who	06.2014	28[2]	-	UMC 3778575	[ Producer - Pete Townshend ]
The Who Hits 50!	Who	11.2014	11[18]	-	Polydor/UMC 3794048	[platinum-UK][ Producer - Pete Townshend ]
Live at the Fillmore East 1968	Who	05.2018	15[1]	-	Polydor/UMC 6744485	[ Producer - Pete Townshend ]
Who	Who	12.2019	3[6]	2[3]	Polydor 7743036	[ Producer - Pete Townshend, Dave Sardy, with Bob Pridden and Dave Eringa ][gold-UK]